سینمای استراتژیک چیست و چگونه میتوان خوب فیلم دید و نقد کرد(به قلم :حسین پاشاپور)

سوالی که هر یک از ما در ذهن خود داریم این است که سینمای استراتژیک چیست و چطور میتواند سینما نیز استراتژیک باشد؟
سینمای استراتژیک یعنی سینما به عنوان ابزاری در جهت رسیدن به هدفی معین ......

به روشی خاص استفاده میشود.
سینما یک هنر است و به زعم متفکران هنر هفتم.سینما قادر است تا خیال را تجسم بخشد،دنیای مجازی خلق کند،مجوداتی خیالی بیافریند و در نهایت دوست داشتن ها و بیزاریهای مارا تغییر دهد.سینما یک ابزار منحصر بفرد در جهان مادی ماست.اما حقیقتا سینما چیست؟
سینما در حقیقت هنر تصاویر است که به نحوی خاص به نمایش در میایند و بر روحیات و تفکرات و احساسات ما تاثیر میگذارند.چارلز اسپنسر چاپلین زمانی گفت:"...سینما یک زبان است زبانی که همه دنیا با هر رنگ و نژادی معنای آن را میفهمند..."سینما دنیایی است که تنها از دریچه و چشمان دوربین قابل دیدن است.سینما مانند نقالی است که داستانهایش را با پرده ای از تصاویر متحرک بیان میکند.سینما دنیایی منحصر بفرد در درون دنیای ماست.
سینما از دیدگاه استراتژیک چند بخش دارد:
اول روایت داستانی معین
دوم نمایش تصاویری که تجسم ذهنی روایت داستان است
سوم برانگیختن احساسات ما
چهارم به تعلیق در آوردن تماشاگر در میان دنیای واقعی و مجازی
و آخر القای پیامی خاص که در ورای احساسات تماشاگر در ضمیر ناخودآگاه او ثبت میشود.
سینما نیز مانند هر ابزاری روش و مهارت خاصی میخواهد تا بتوان به نحوی موثر از آن بهره برد.این مهارت چند بخش کلی دارد که بطور جزء بعدا به تحلیل تکنیک ها ودر نهایت تاکتیک های کلی خواهیم پرداخت.اما بخش های مختلف ابزار سینما:
اول قالب یا ژانر که بیان کننده نحوه روایت داستان است.
دوم صحنه پردازی و پرداخت نما که درک تصویری بیننده را شکل میدهد
سوم خط تعلیق که برانگیزاننده احساسات تماشاگر است و جذابیت بخشی در پی دارد.
چهارم فضا سازی و ابهام گویی که باعث میشود تا تماشاگر از دنیای واقعی جدا و وارد دنیای فیلم شود.
پنجم پیام دهی که نتیجه گیری از تمامی آنچه بیان شد را برای تماشاگر در پی دارد.

در سینمای استراتژیک ما با همه این عناصر در ارتباطیم تا بتوانیم پیام خود را به گونه ای که بیننده متوجه نشود در عمق روح و جانش القا نماییم.
در ادامه بحث سینمای استراتژیک با ارائه نکاتی در این حوزه آشنا می شویم :
ابتدا تعریف نقد:
نقد یعنی بیان قوت ها و تقص های یک موضوع بدون هیچ قضاوتی.
وقتی ما یک فیلم استراتژیک را نقد میکنیم باید بدانیم که هدف نهایی ما یافتن پیام نهایی است پس ضمن آنکه به مسائل دیگر توجه میکنیم نباید بگذاریم که دیگر مسائل ما را به حاشیه ببرد.
قبل از آنکه یک فیلم استراتژیک را نقد کنیم ابتدا باید اطمینان یابیم که این فیلم استراتژیک هست یا خیر.برای این منظور 3 راه کلی پیشنهاد میگردد:
1. شناسایی سازندگان و سفارش دهندگان فیلم،
2. شناسایی مخاطبان فیلم و کمیت آنها،
3. شناسایی تاثیر فیلم بر مخاطبان خود.

پس از اطمینان از استراتژیک بودن آن گامهای زیر را دنبال میکنیم:
گام اول:
برای نقد یک فیلم استراتژیک اولین گام خوب دیدن فیلم است.خوب دیدن به معنی چندبار دیدن نیست بلکه یعنی بی آنکه اسیر احساسات و هیجانات خود شوید و به اصطلاح از فیلم لذت ببرید بتوانید فیلم را ببینید.تاکید میکنم خوب دیدن نه خوب شنیدن یا خوب احساس کردن چون سینما هنر تصویر است.برای اینکار چند راه را پیشنهاد میکنم البته چنانچه دوستان نیز راههای دیگری را نیز تجربه کرده اند و موفق بوده است حتما پیشنهاد نمایند:
1. تماشای فیلم برای حداقل دوبار باشد.
2.در هنگام دیدن فیلم قلم و کاغذ داشته باشید و نکاتی که در همان لحظه به نظرتان میرسد یادداشت کنید.
3.هرگاه احساس کردید دنیای فیلم شما را جذب کرده است با توقف فیلم در صورت امکان سعی کنید خود را چند دقیقه ای از آن فضا دور سازید.
4.در قالب و ژانرهایی که از تکنیک غافلگیری استفاده میشود(مثل ژانر وحشت) حتما پس از هر بار استفاده از این تکنیک فیلم را متوقف و تمامی نکات موجود در این نما را یادداشت کنید.
5.سعی کنید از همان ابتدا داستان را بصورت خطی در ذهنتان بسازید و یادداشت کنید این کار در مورد فیلمهایی که داستان یا روایت خطی ندارند بسیار موثر است.
6.هرگز سعی نکنید احساس خود را از یک نما به عنوان استنباط خود استفاده کنید حتما به یاد داشته باشید که استنباط حاصل جستجو و درک کامل موضوع از هر جنبه ای است در غیر اینصورت استنباط باطل یا ناقص است.
7. در مورد نماهای خشن حتما دلیل خشونت و شخصیتهای درگیر خشونت را ذکر کنید،این موضوع در مورد صحنه های عاطفی نیز صادق است.
8.از یافتن ما به ازای خارجی برای شخصیتها در لحظه دیدن فیلم اجتناب کنید زیرا اینکار استنباط شما را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
9.نقشهای قهرمان و ضد قهرمان را پیدا کنید و تمامی خصوصیات آنها از قبیل خصوصیات روانی نظیر هدف و نیت و خصوصیات ظاهری نظیر نوع لباس پوشیدن و رفتار و گفتار را یادداشت کنید.
10.لحظات شکست قهرمان و دلایل آن را پیدا نموده و ذکر کنید.
11.نکاتی را در موقعیت های حساس داستان در نقاطی از تصویر که مورد توجه نیست جا می دهند حال چه از لحاظ نورپردازی و چه دکور یا عبور و مرور افراد و... ، بهتر است فیلم را در این موقعیت ها پاوز کنیم و به گوشه های تصویر و جاهایی که نقطه ی طلایی محسوب نمی شوند دقت کنیم.
12.نماهای پایانی و آغازی فیلم را با دقت بیشتری بررسی نمایید.

با بکار گیری این روشها قادر خواهیم بود تا موثر تر فیلمی را ببینیم.یادمان باشد که هر گام زیر بنای گامهای بعدی است پس در برداشتن هر گام با دقت و ظرافت بیشتری عمل کنید.مهم نیست چقدر طول میکشد،یادمان باشد که تحلیل کامل و کم نقص نیازمند دقت زیادی است.در بارهای اول ممکن است دشوار به نظر بیاید اما با تکرار بیشتر به سهولت بیشتری قادر به انجام آن هستید.
داده های بدست آمده از گام اول زیر بنای گام دوم را تشکیل میدهد.که انشاءالله اشاره خواهیم کرد.

در گام اول ما آموختیم که چگونه اطلاعات لازم را از درون فیلم استخراج کنیم.اما این اطلاعات خام هستند و بصورت پراکنده هستند برای آنکه ما اطلاعات را قابل بهره برداری نماییم نیازند این هستیم تا به ترتیبی معقول و دقیق و ویژه آنها را مرتب کنیم.پس گام دوم مرتب کردن اطلاعات و یادداشتهاست.
گام دوم:
ما باید یادداشتهایمان را مرتب کنیم اما چگونه؟ترتیب رایج در مرتب سازی به قراری که میاید است اما راههای متنوع تر و آسان تر و سریع تری نیز هست چنانچه دوستان حرفه ای تر بودند و روشهای سریعتری دارند منتظر نظراتشان هستیم .
روش اول:من میگویم،من می بینیم(I say,I see)
شما در این روش یاد داشتهایتان را میخوانید فقط یادداشتهایتان.آنگاه داستان فیلم را با همان خصوصیات قهرمانها که نوشتید.بار دیگر بنویسید اما تصویری.مثال:داستان فیلم عشق پسری به دختری که نا کام میماند.شما میخواهید بخشی از یک صحنه رویارویی دختر و پسر را با تصور خودش از شخصیتها و داستان با ذهنیت خودش و بی توجه به فیلم مینوسد مثلا دختر به پسر چگونه ابراز علاقه میکند کاملا با تصاویر و ذهنیت تصویری ،بعد در نهایت شما یک فیلمنامه ابتدایی دارید.پس از این قسمت وارد گام سوم میشوید. (گام سوم : نهایی شدن نقد شما از فیلم )
روش دوم:دنبال حفره بگرد(search the hole)
شما در این روش داستانی را که یادداشت کردید بخوانید و به دنبال یک سوال بی پاسخ در داستان باشید چرا بیاورید و پاسخش را جستجو کنید اگر پاسخ غیر منطقی بود رد کنید و منطقی پیدا کنید و اگر پاسخ نبود حفره را پیدا کردید.مثال : داستان همان مثال قبل.در یادداشت داریم که پسر به دختر در باغ پیشنهاد ازدواج میدهد.چرا بیاورید که چرا باغ و پاسخ را جستجو کنید البته در خود فیلم.پس از پیدا کردن حفره شما وارد گام بعد میشوید.
اما یک سوال مهم در پایان این دوگام پیش میاید:
همه مسایل در نقد فیلمهای استراتژیک مبتنی بر مشاهده است یا اطلاعات خارجی یا شاید هر دو ؟